“Μένουμε Σπίτι”, μεσογειακή διατροφή και 5 ελιές

Toυ Γιώργου Μπόσκου, Αναπλ. καθηγητή του Χαροκοπείου Πανεπιστήμιου και Αντιπροέδρου της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας – 4Ε.

 “Δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται” θα έλεγε ο Μένανδρος, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει ότι όταν μας βρουν αδύναμους όλοι θέλουν να μας εκμεταλλευτούν. Έτσι λοιπόν, σαν τα σαλιγκάρια με τη βροχή, διάφορα ασπόνδυλα και ανεγκέφαλα άτομα που ισχυρίζονται ότι είναι “σύμβουλοι διατροφής” έσπευσαν να μας διαφωτίσουν για τις διατροφικές μας επιλογές στην επιδημία του covid-19.
Διαβάσαμε στο διαδίκτυο και ακούσαμε στην τηλεόραση τόσα πολλά για σούπερ διατροφές και σούπερ τρόφιμα που μπορούν να μας προστατεύσουν από τις ίωση με τον κορωνοϊό.
 Οι απόφοιτοι των ανωτάτων σχολών διαιτολογίας, του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και των 3 πρώην ΤΕΙ, ίσως ήταν αυτοί που έδωσαν τις πιο επιστημονικές πληροφορίες αλλά και πάλι, πολλοί από αυτούς νομίζω ότι έχασαν το δρόμο στη σκοπιμότητα της ενημέρωσης.

 Στον αντίποδα των επιστημόνων εμφανίστηκαν κάποιοι ορθομοριακοί διαιτολόγοι, κινεζολόγοι, ιαπωνολόγοι, παλαιοδιατροφολόγοι, βεγγανολόγοι και άλλοι δήθεν επιστήμονες. Όποια ενημέρωση είχε και έχει αναφορά στον κορωνοϊό ή covid-19 γίνεται ένα έξυπνο δόλωμα για την προσέλκυση τηλε-ακροατών και διαδικτυακών επισκεπτών (zap traps & click baits).

 Η δε φράση “Κάνε την τροφή σου φάρμακο” έχει γίνει τόσο παρωχημένη αλλά και δόλια, σε σημείο που το φάντασμα του Ιπποκράτη θα έβγαινε να την αποποιηθεί δημοσίως (στα μέσα της κοινωνικής δικτύωσης για να εισακουστεί). Εγώ θα κρατήσω όμως από το Ιπποκράτη τη φράση “Ἐν τροφῇ φαρμακείη ἄριστον, ἐν τροφῇ φαρμακείη φλαῦρον, φλαῦρον καὶ ἄριστον πρός τι” που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει ότι η διατροφή με τα φάρμακα μπορεί να είναι άριστη αλλά και ασήμαντη, αρκεί να οριστεί το άριστο και το ασήμαντο. Το οποίο ουσιαστικά είναι και μια αρχή της επιστημονικής σκέψης, ότι για κάθε μέγεθος σύγκρισης πρέπει να οριστεί και το πεδίο αναφοράς. Αλίμονο πια, περάσανε 2500 χρόνια από τότε, και στις επιστήμες της υγείας, και όχι μόνο, έχουν γίνει υπέροχες ανακαλύψεις, ενώ κάποιοι μεγαλορρήμονες κενόσοφοι παραμένουν στον Ιπποκράτη.

  Η ίωση λοιπόν δε θεραπεύεται ούτε προλαμβάνεται με τη διατροφή. Στην κατάσταση επιδημίας του κορωνοϊού οι πιθανότητες μετάδοσης της ίωσης δια της τροφής είναι απειροελάχιστες, και αφορούν κυρίως κακές πρακτικές υγιεινής. Μετά τη μόλυνση όμως η διατροφή, σε συνδυασμό με την κράση του ανθρώπου και τις περιβαλλοντικές συνθήκες μπορεί α) να καθυστερήσει την εμφάνιση συμπτωμάτων ή β) να επιταχύνει την εμφάνιση συμπτωμάτων. Τα έως τώρα δεδομένα δείχνουν ότι οι ασυμπτωματικοί μπορούν να διαδώσουν το ιό περισσότερο από όσους ασθένησαν. Η διατροφή κατά τη διάρκεια της ασθένειας δεν πρέπει να είναι συνταγή από το διαδίκτυο αλλά τεκμηριωμένη από κλινικό διαιτολόγο. Άλλωστε στις ομάδες κινδύνου κάποιες συνοδοί νόσοι είναι διατροφικά σχετιζόμενες, όπως η καρδιοπάθειες και ο διαβήτης. Σε ήπιες καταστάσεις ασθένειας πρέπει να γνωρίζουμε ότι τον ιό δε θα τον πολεμήσει η διατροφή αλλά το ίδιο μας το σύστημα. Η διατροφή θα υποστηρίξει τη λειτουργία του οργανισμού για να μην καταρρεύσει. Γίνονται αρκετές αναφορές για συγκεκριμένα τρόφιμα και βιταμίνες που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, αλλά η αλήθεια είναι ότι ο οργανισμός χρειάζεται ένα θρεπτικά πλήρες διαιτολόγιο, με μέτρο στις ποσότητες και τις γευστικές εντάσεις (“Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον”, του Ιπποκράτη κι αυτό). Σε καμιά περίπτωση η διατροφή κατά την ασθένεια δεν είναι γενικευμένη (generic) ενώ πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ασθενούς (specific).

 Αλλά ας αφήσουμε τα θέματα τις κλινικής διατροφής και πάμε στη διατροφή των περιστάσεων. Ο κατ’οίκον περιορισμός, το “Μένουμε Σπίτι”, είναι μια ευκαιρία για την εφαρμογή ενός καλού διατροφικού σχήματος. Τι καλύτερο λοιπόν από το να αδράξουμε την ευκαιρία να εφαρμόσουμε τη Μεσογειακή Διατροφή αφού 7 μέρες την εβδομάδα θα τρώμε και θα ζούμε σε ένα σταθερό περιβάλλον. Αφού λοιπόν ξεπεράσουμε την υστερική αντίδραση της αγορά υπέρογκων ποσοτήτων ζάχαρης και ζυμαρικών, και πριν αρχίσετε τις κλασσικές αντιρρήσεις “Μα 8 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα!” ας δούμε τη μεσογειακή διατροφή στην πλήρη εικόνα της.



Στη βάση της πυραμίδας: οι καθημερινές συνήθειες

 Τα πιο σημαντικά στοιχεία της μεσογειακής διατροφής είναι στα θεμέλια της, πριν ακόμα αρχίσουν οι αναφορές σε τρόφιμα και μερίδες. Εκεί κάτω λοιπόν αναφέρονται έννοιες όπως συντροφικότητα, επαρκής ανάπαυση, μαγειρικές δραστηριότητες, παραδοσιακά προϊόντα και άλλα. Ας τα δούμε ένα ένα:

Συντροφικότητα: Ναι, είναι ευκαιρία να είμαστε όλοι μαζί και να τρώμε μαζί. Όταν τρώμε μαζί στο τραπέζι τρώμε πιο αργά, απολαμβάνουμε το φαγητό και βελτιώνουμε την κοινωνική μας συμπεριφορά.

Σωματική δραστηριότητα: Ήπια δραστηριότητα, δε χρειάζεται να είναι περπάτημα έξω ή απλή γυμναστική, και οι δουλειές του σπιτιού είναι σωματική δραστηριότητα, και γιατί όχι και λίγο χορό.

Επαρκής ανάπαυση: Σίγουρα αυτό το κάνουμε αρκετά, αλλά πρέπει να το κάνουμε σε τακτικές ώρες ανάπαυλας ή ύπνου. Και γιατί όχι κι εκείνος ο μεσημεριανός ύπνος που μας λείπει τις περισσότερες φορές.

Μαγειρικές δραστηριότητες: Ευκαιρία να ασχοληθούμε όλοι και με την παρασκευή του φαγητού και όχι μόνο την κατανάλωση. Είναι δημιουργική απασχόληση με την οποία θα μάθουμε και θα ανακαλύψουμε πολλά.

Βιοποικιλία και εποχικότητα: Αυτό είναι ίσως από τα πιο δύσκολα πράγματα που μπορούμε να πετύχουμε δεδομένου ότι δεν μπορούμε (και δεν πρέπει) να επισκεπτόμαστε συχνά τις αγορές τροφίμων. Μπορούμε όμως να βάλουμε το κανόνα των 3 χρωμάτων, δηλαδή σε κάθε γεύμα να υπάρχουν τουλάχιστον 3 κύρια χρώματα που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ομάδες τροφίμων.

Παραδοσιακά και τοπικά προϊόντα: Ευκαιρία να μάθουμε τα παραδοσιακά μας προϊόντα και φαγητά τα οποία είναι η δομικοί λίθοι της μεσογειακής πυραμίδας διατροφής. Η μεσογειακή κουζίνα δεν είναι η μεσογειακή διατροφή. Αλλά μεσογειακή διατροφή χωρίς μεσογειακή κουζίνα δε γίνεται.
1ο επίπεδο στην πυραμίδα: αυτά που πρέπει να πίνουμε όλη την ημέρα

Νερό και τα αφεψήματα: Είναι καλό να πίνουμε πολύ νερό, αλλά τουλάχιστον και ένα αφέψημα την ημέρα. Και ο καφές αφέψημα είναι αλλά καλό είναι να βάλουμε και ένα αφέψημα βοτάνων, φασκόμηλο, δίκταμο, φλαμούρι, σιδερίτης (“τσάι του βουνού”) αλλά και κλασσικό τσάι (πράσινο, μαύρο, γκρι, κόκκινο κτλ.). Ευκαιρία να αδειάσουμε όλα εκείνα τα κουτάκια ή βαζάκια με τσάι και βότανα.

2ο επίπεδο στην πυραμίδα: αυτά που πρέπει να έχει κάθε γεύμα.

Φρούτα και λαχανικά: Μπορούμε να βάλουμε σε κάθε γεύμα κάποιο λαχανικό ή να το τελειώσουμε με ένα φρούτο. Η ντομάτα είναι φρούτο, το ξέρατε; Στις περιστάσεις του περιορισμού στο σπίτι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και τα φρέσκα κατεψυγμένα, τα μαγειρεμένα κατεψυγμένα, τα τουρσιά, τα αποξηραμένα, τις κομπόστες ή τις κονσέρβες και οι χυμοί. Τα κατεψυγμένα είναι διατροφικά εφάμιλλα με τα νωπά. Τα υπόλοιπα δεν είναι και τόσο άχρηστα όσο νομίζαμε, η βιομηχανία τροφίμων έχει κάνει μεγάλους προόδους για τη διατήρηση των διατροφικών αξιών, ενώ είναι σίγουρα ασφαλή από παθογόνους μικροοργανισμούς. Άλλωστε όλα είναι βασισμένα σε παραδοσιακές πρακτικές συντήρησης φρούτων και λαχανικών για τις εποχές που είναι δεν είναι διαθέσιμα.

Ψωμί, ζυμαρικά, δημητριακά: Αναμφίβολα το ψωμί έχει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, αλλά πρέπει να είναι το συνοδευτικό υλικό και όχι το κύριο υλικό. Επειδή δε θα μπορούμε να έχουμε κάθε μέρα φρέσκο ψωμί προτιμούμε τα παξιμάδια, ολική αλέσεως κυρίως. Τα κρητικά παξιμάδια είναι μια πολύ καλή επιλογή. Ζυμαρικά και ρύζι είναι εύκολα στη διαχείριση τους αλλά δεν πρέπει να το παρακάνουμε στις μερίδες. Ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε και κάποια λιγότερο διαδεδομένα υλικά, αλλά επίσης παραδοσιακά, όπως το πλιγούρι, το φαγόπυρο, το καλαμποκίσιο σιμιγδάλι και ο τραχανάς.

Παρθένο ελαιόλαδο: Το βασικό και μοναδικό πρόσθετο λιπαρό που πρέπει να έχουμε. Προτιμούμε το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο (το χυμό της ελιάς) από το κοινό ελαιόλαδο και τα σπορέλαια. Φροντίζουμε να το βάζουμε κυρίως στο τέλος του μαγειρέματος ή στο σερβίρισμα. Αποφεύγουμε το τσιγάρισμα και τα τηγανητά. Θα μου πείτε είναι πιο ακριβό από τα άλλα. Καλύτερα έτσι γιατί θα το χρησιμοποιούμε με μέτρο. Τόσο όσο πρέπει, όχι υπερβολές.

3ο επίπεδο στην πυραμίδα: αυτά που πρέπει να τρώμε καθημερινά

Γαλακτοκομικά: Δύο μερίδες γαλακτοκομικών την ημέρα είναι αρκετές. Για τα παιδιά συνιστούμε το γάλα, φρέσκο ή μακράς διαρκείας δεν έχει σημασία, αρκεί να το πίνουν. Για τους μεγάλους συνιστούμε το γιαούρτι. Τα τυριά με μέτρο γιατί εύκολα μπορούμε να ξεφύγουμε. Μια μερίδα γαλακτοκομικών είναι ένα ποτήρι γάλα, ένα γιαούρτι, ένα κομμάτι φέτα όσο το σπιρτόκουτο ή μια φέτα του τοστ. Προτιμήστε τα light ή με λίγα λιπαρά, αλλά όχι αυτά με καθόλου λιπαρά.

Βότανα, μπαχαρικά και αρτύματα: Η μεσογειακή κουζίνα χρησιμοποιεί πολλά από αυτά, μαϊντανό, άνηθο, βασιλικό, ρίγανη, θυμάρι, πιπέρι, κανέλλα, μοσκοκάρυδο, ο κρόκος, η μαστίχα και άλλα. Δίνουν στο φαγητά ιδιαίτερη νοστιμιά και σε σημαντικό βαθμό είναι και ωφέλιμα. Τα φρέσκα βότανα, αφού τα ξεπλύνουμε και τα ψιλοκόψουμε, διατηρούνται στην κατάψυξη για πολύ καιρό. Το αλάτι με μέτρο γιατί άμα μπει στο φαγητό δε βγαίνει. Ως μέτρο σύγκρισης για το αλμυρό ή ανάλατο έχουμε μια βούκα ψωμιού. Το σκόρδο και το κρεμμύδι με μέτρο επίσης γιατί συζούμε με άλλους για πολλές ώρες. Ακόμη και εάν μας ανέχονται η δικοί μας μπορεί να ενοχληθούν οι γείτονες.

Ελιές, ξηροί καρποί και σπόροι: “Φάε 5 ελιές την ημέρα” είναι κάτι που έχω προτείνει πολλές φορές. Όποιες ελιές μας αρέσουν, είναι όλες ωφέλιμες. Μπορούμε να βάλουμε σε όλα τα γεύματα 1-2 ελιές. Οι ξηροί καρποί είναι ωφέλιμοι αλλά μπορούμε να ξεφύγουμε στην κατανάλωση. Προτιμούμε τους ανάλατους και πάντα ψημένους, όχι άψητους. Τους διατηρούμε σε περιβάλλον χωρίς υγρασία σε μικρές ποσότητες, όχι σε μεγάλα δοχεία. Σε πολλά ελληνικά φαγητά προστίθενται ξηροί καρποί αλλά και σπόροι. Ο κορυφαίος σπόρος της ελληνικής κουζίνας είναι το σουσάμι, το οποίο προστίθεται σε αρτοσκευάσματα και φαγητά αλλά είναι η βάση για το ταχίνι και το χαλβά. Με το ταχίνι μπορούμε επίσης να κάνουμε ταχινόσουπας και σάλτσες για κρέας. Ευκαιρία είναι να βάλουμε και άλλους σπόρους όπως τον ηλιόσπορο, το λιναρόσπορο και τον κολοκυθόσπορο.

4ο επίπεδο στην πυραμίδα: αυτά που πρέπει να τρώμε μερικές φορές την εβδομάδα

Άσπρο κρέας: Αναφέρεται κυρίως στο κρέας των πουλερικών. Δύο φορές την εβδομάδα μπορούμε να έχουμε κοτόπουλο στο κυρίως πιάτο. Διατίθεται σε πολλά είδη κοπής και προετοιμασίας οπότε δε θα το βαρεθούμε.

Θαλασσινά: Ψάρι, σουπιές, καλαμάρι, γαρίδες κτλ. Υπάρχει ένας πλούτος από αυτά στην Ελλάδα. Ακόμη και να μην μπορούμε να προμηθευτούμε φρέσκα υπάρχουν σε κατεψυγμένα, αλίπαστα και κονσέρβες. Προτιμούμε τις ήπιες μορφές μαγειρέματος, βραστά ή πλακί στο φούρνο. Συνδυάζονται υπέροχα με φρέσκα ή βρασμένα λαχανικά. Ευκαιρία να μάθουμε και στα παιδιά να τα τρώνε. Υπάρχουν και προϊόντα χωρίς αγκάθια και δύσκολο καθάρισμα. Σημασία έχει να τα βάλουμε στο τραπέζι τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα.

Αυγά: Το “κάτσε στα αυγά σου” είναι συνώνυμο με το “μένουμε σπίτι”. Το αυγό έχει συμπυκνωμένη διατροφική αξία και έχει απενοχοποιηθεί από την χοληστερόλη. Τέσσερα αυγά την εβδομάδα είναι καλά, αλλά θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τα αυγά που μπαίνουν στα φαγητά ή γλυκά.

Όσπρια: Η μεσογειακή κουζίνα έχει πολλά όσπρια, φασόλια, γίγαντες, ρεβίθια, φακή, φάβα, μαυρομάτικα και άλλα. Το μπιζέλι και το στραγάλι όσπρια είναι, το ξέρατε; Διατηρούνται για μήνες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για φαγητά και σαλάτες. Τα μαγειρεμένα όσπρια που περίσσεψαν γίνονται τη άλλη μέρα ένα άλλο φαγάκι σε συνδυασμό με ρύζι ή πλιγούρι. Είναι ιδανικά για τις μέρες του περιορισμού στο σπίτι.

Πατάτες: Κοινώς τα μήλα της γης ή γεώμηλα. Δεν είναι ούτε λαχανικά, ούτε δημητριακά. Μαγειρεύονται με ποικίλους τρόπους, εκτός από το τηγάνισμα, το οποίο καλό είναι να το αποφεύγουμε. Οι βραστές πατάτες αναδεικνύουν τις γεύσεις από τα πράσινα λαχανικά, το ψάρι και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Οι ψητές πατάτες γίνονται ακόμη πιο νόστιμες και ωφέλιμες με τη φλούδα τους. Είναι πιο εύκολο να τις τρίψουμε και να πλύνουμε σχολαστικά τις πατάτες από να τις ξεφλουδίσουμε.

Κόκκινο κρέας: Είναι το κρέας των θηλαστικών, χοιρινό, μοσχαρίσιο και αιγοπρόβειο. Αυτό πρέπει να περιοριστεί σε μια μερίδα την εβδομάδα. Ο βασιλιάς της γεύσης στο κόκκινο κρέας είναι το αρνί και το κατσίκι. Άλλωστε είναι και το μόνο είδος που έχουμε μεγάλη επάρκεια, οπότε στηρίζουμε και την ελληνική κτηνοτροφία. Τα λίπος στο μοσχάρι είναι ενδομυϊκό και δεν αφαιρείται εύκολα, ενώ στο χοιρινό και πρόβειο κρέας είναι εντοπισμένο και αφαιρείται. Προτιμούμε το μαγείρεμα στην κατσαρόλα ή το φούρνο (κατά προτίμηση γάστρα ή βαθύ σκεύος) και όχι στη θράκα ή το γκριλ. Το κόκκινο κρέας συνδυάζεται πολύ ωραία με πατάτες, λαχανικά και αρωματικά βότανα. Το τσομπλέκι είναι ένα παραδοσιακό φαγητό της Μακεδονίας, όπου τα κρέατα και λαχανικά που περισσεύουν μαγειρεύονται μαζί σε πήλινο σκεύος στο φούρνο.

Κρεατοσκευμάσματα: Είναι μια μεγάλη οικογένεια τροφίμων αλλά εδώ αναφέρεται κυρίως στα αλλαντικά. Το σαλάμι από το λουκάνικο δεν έχει διαφορά από τεχνολογική πλευρά, στη χρήση διαφέρει, το ξέρατε; Η παρασκευή των αλλαντικών ως παραδοσιακό μέσο συντήρησης είχε το σκοπό να καλύψει τις ανάγκες για διαθεσιμότητα και φορητότητα του κρέατος στις εποχές και τα μέρη όπου δεν υπήρχε. Σήμερα υπάρχει μεγάλη γκάμα από τέτοια προϊόντα. Στο πρότυπο της μεσογειακής διατροφής τα προϊόντα αυτά χρησιμοποιούνται σπανίως ως κολατσιό ή συνοδευτικό και όχι ως κυρίως γεύμα. Προτιμήστε αυτά που είναι ολόκληρο φιλέτο και όχι από αλεσμένο κρέας, π.χ. ζαμπόν ωμοπλάτη. Προτιμήστε τα παραδοσιακά ελληνικά αλλαντικά. Τα λουκάνικα ανακατώνονται με λαχανικά ή όσπρια για να δώσουν γεύση αλλά δεν είναι το βασικό υλικό.

Γλυκά: Τα γλυκά είναι στην κορυφή της πυραμίδας γιατί πρέπει να καταναλώνονται λίγο. Εάν μας έρθει η όρεξη για γλυκό προτιμήστε τα ξερά φρούτα. Είναι ευκαιρία επίσης να αδειάσουμε κάτι ξεχασμένα γλυκά του κουταλιού ή μαρμελάδες, αλλά με μέτρο. Ένα γιαούρτι με μέλι ή μαρμελάδα ή σταφίδες ή λίγο από σιρόπι των γλυκών του κουταλιού είναι ωραίο για πρωινό ή βραδινό. Ο χαλβάς ο ταχινένιος επίσης είναι πολύ καλό γλυκό γιατί εάν φάμε πολύ μας αφήνει άσχημη επίγευση. Παραδοσιακά τσουρέκια και κουλουράκια με πολύ μέτρο, προτιμήστε τα μουστουκούλαρα. Έχετε δοκιμάσει μουσταλευριά; Είναι πιο εύκολη και πιο ωφέλιμη από τον σιμιγδαλένιο χαλβά, γίνεται και με γλυκό κόκκινο κρασί. Το ρυζόγαλο είναι πολύ καλό για παιδιά και μια αφορμή για να καταναλώσουν γάλα. Τα γλυκά ταψιού μόνο εάν έχουμε κάποια γιορτή.

Κρασί: Προτιμούμε το κόκκινο από το λευκό, και το καταναλώνουμε με μέτρο. Όχι γιατί θα πρέπει να οδηγήσουμε, αλλά για να αποφύγουμε αντικοινωνικές συμπεριφορές στο χώρο που είμαστε περιορισμένοι. Ένα έως δύο ποτήρια κόκκινο κρασί είναι πολύ ωφέλιμα για την υγεία μας.

Πίτες: Δεν αναφέρονται στην πυραμίδα αλλά πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της παράδοσης μας. Δε μπορώ να τις εντάξω σε κανένα επίπεδο. Αφού έχω καταγράψει πάνω από 200 συνταγές για ελληνικές πίτες διαπίστωσα τη σημασία της φράσης “περί ορέξεως κολοκυθόπιτα”. Υπάρχουν πολλές κολοκυθόπιτες, άλλες γλυκές και άλλες αλμυρές, άλλες από κολοκυθάκια και άλλες από κολοκύθα. Έτσι λοιπόν είναι οι ελληνικές πίτες, συνδυάζουν πολλά υλικά από πολλές ομάδες τροφίμων και μπορεί να είναι από ένα κολατσιό έως ένα πλήρες γεύμα. Προτιμήστε τις χορτόπιτες.

Συμπέρασμα
Τώρα που “Μένουμε Σπίτι” είναι ευκαιρία να εφαρμόσουμε τη μεσογειακή διατροφή, αλλά όχι μόνο για τώρα, αλλά για να μας γίνει συνήθεια που θα τη διατηρήσουμε και μετά την άρση των περιορισμών. Θα τελειώσω λοιπόν το κείμενο αυτό με μια άλλη ρήση του Ιπποκράτη που νομίζω ότι αρμόζει των περιστάσεων: “Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή” (Η ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη μεγάλη, η ευκαιρία φευγαλέα, η πείρα απατηλή, η ορθή κρίση δύσκολη)!

 Ο κ. Γεώργιος Μπόσκου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αντιπρόεδρος της 4Ε.